Funkcjonowanie w grupie przedszkolnej

Funkcjonowanie dziecka w grupie przedszkolnej jako grupie społecznej

Grupa społeczna, to "pewna liczba osób powiązanych systemem stosunków regulowanych przez instrukcję, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności". Szerszy zakres pojęcia grupy społecznej ma definicja S. Miki, który grupą nazywa "dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają wspólne normy, wspólny cel i tworzą rozwiniętą strukturę grupową".

Biorąc pod uwagę liczebność członków wyróżniamy grupy małe i duże. Grupy małe, to takie, w których członkowie kontaktują się ze sobą bezpośrednio np.: kółka zainteresowań, niewielkie zespoły osób mających wspólne zainteresowania. Grupy duże obejmują większą liczbę członków, a kontakty w nich mogą mieć charakter bezpośredni, lub pośredni. Członkowie tych grup połączeni są głównie więzami rzeczowymi.

Inny podział grup związany jest z więzami emocjonalnymi jakie łączą członków danej grupy. Biorąc pod uwagę czynnik emocjonalny wyróżniamy grupy formalne i nieformalne. "Grupami formalnymi nazywa się takie grupy, które są ogólnie i planowo organizowane, spełniają określone zadania i cele, mają stałą strukturę organizacyjną i są kontrolowane przez jednostki nadrzędne". Grupy nieformalne powstają żywiołowo, spontanicznie. Członków takiej grupy łączą najczęściej wspólne zainteresowania, upodobania oraz silna więź emocjonalna, zaspokajająca potrzeby psychiczne jej członków.
W każdej grupie istnieją obowiązujące i przyjęte przez wszystkich jej członków normy. Jako normy określa się "zasady postępowania i przepisy regulujące układy wewnątrzgrupowe". Normy społeczne w grupie prowadzą do kształtowania dyscypliny, ułatwiają realizację zadań, wprowadzają ład i porządek w działalności grupy. Przestrzeganie ich prowadzi do zwartości grupy, jednomyślności w podejmowaniu decyzji w sprawach ważnych dla grupy.
Pobyt dziecka w przedszkolu stwarza możliwości do rozwoju kontaktów społecznych. Powstają nowe sytuacje, w których dziecko staje przed koniecznością podporządkowania swego zachowania wymaganiom życia w grupie.
Grupy przedszkolne nie mają charakteru spoistego i wzajemne kontakty dzieci są w nich dość luźne. Tak jak w każdej grupie, tak i w grupie przedszkolnej istnieją normy, które są regulatorami życia w przedszkolnej zbiorowości. Takimi normami są ustalone i przestrzegane przez wszystkich dzieci umowne zakazy i nakazy, które są zrozumiałe i znane wszystkim dzieciom. Ich celem jest przede wszystkim zachowanie i zapewnienie bezpieczeństwa oraz nabywanie doświadczeń w kontaktach z innymi.

Zgodne współdziałanie w przedszkolu nie jest dla małych dzieci sprawą łatwą, wymaga bowiem wzajemnych ustępstw i zrozumienia. W tym wieku rozwija się w dużym stopniu zdolność do współdziałania. Im dziecko starsze, tym ta zdolność jest większa, a i potrzeba współdziałania też rośnie. We wszystkich działaniach dzieci można wyróżnić trzy różne ewentualności: wyraźne kierownictwo jednego z dzieci, wzajemną rywalizację, polegającą na kilkakrotnym przechodzeniu kierownictwa z rąk jednego dziecka do drugiego, oraz działanie na zasadzie równych praw z uwzględnieniem partnera, co zdarza się chyba najrzadziej.
U dzieci przedszkolnych odznaczających się energią i inicjatywą, skłonnością do przewodzenia, rywalizacja przejawia się wcześnie i staje się bardzo wyraźna w starszych grupach. Współzawodnictwo w tym okresie wynika z chęci naśladowania, dorównania lub "przewyższenia" innego dziecka w umiejętnościach. Rywalizacja może łączyć się z zazdrością, co nie osłabia na ogół życzliwości, czy przyjaźni jaka łączy dzieci współzawodniczące.
Na współżycie dzieci w przedszkolu i kształtowanie się różnych form ich zachowania duży wpływ ma pozycja jaką dziecko zajmuje w grupie. Jest ona zależna od indywidualnych właściwości dziecka i jego umiejętności kontaktowania się z innymi. "Zależnie od zajmowanej pozycji wyróżnić można dzieci niepopularne, izolowane, bierne w życiu grupy, dzieci popularne oraz dzieci skłonne do przewodzenia".

Dziecko niepopularne - jest nie lubiane przez inne dzieci. Niepopularność pociąga za sobą złe samopoczucie dziecka, pogłębia jego brak wiary w siebie, lękliwość.

Dziecko izolowane - koledzy z grupy mają do niego stosunek obojętny, nie próbują nawiązać z nim kontaktów. Samo dziecko unika kontaktów z innymi dziećmi, choć czasem bardzo tego pragnie.

Dziecko bierne - bawi się z innymi, lecz nie wykazuje własnej inicjatywy, zawsze "dopasowuje" się do innych.

Dziecko popularne - jest ogólnie lubiane. Zwracające na siebie uwagę. Popularność zdobywa np.: dużą aktywnością ruchową, sprawnością fizyczną, miłym usposobieniem, umiejętnościami.

Dziecko przewodzące - zdobywa uznanie w grupie najczęściej dzięki temu, że jest pomysłowe, pewne siebie, jest dobrym organizatorem zabaw.
. Pozycja dziecka w zespole wpływa ujemnie lub dodatnio na jego rozwój społeczno-moralny. "Nauczyciel - wychowawca powinien znać struktury grupy oraz mechanizmy oddziaływania grupy społecznej na jednostkę (mechanizm kontroli społecznej, wzmocnienia wewnętrznego, mechanizm wpływu osób znaczących)". Dążenie bowiem do zdobycia akceptacji grupy może być ważnym czynnikiem wpływającym na zachowanie się dziecka. Dezaprobata wyrażana przez grupę pociąga za sobą groźne konsekwencje, jest źródłem zagrożenia dążeń i możliwości dziecka w osiągnięciu zamierzonych celów.

Szczególną rolę w okresie rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym odgrywają potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji oraz uznania społecznego.

Poczucie bezpieczeństwa jest często wymieniane jako najważniejsza potrzeba.
Gurycka rozpatruje potrzebę bezpieczeństwa jako pojęcie "poczucia bezpieczeństwa społecznego, które jest wypadkową skutków bycia w sytuacji bezpieczeństwa lub jego zagrożenia". Poczucie bezpieczeństwa jest bowiem warunkiem koniecznym do powstania aktywności społecznej. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje izolację i osamotnienie i najczęściej wywołuje zahamowanie aktywności społecznej.

Literatura:
Putkiewicz Z., Dobrowolska B., Kukołowicz T., Podstawy psychologii, pedagogiki i socjologii, Warszawa 1984.
Reykowski J., Psychologia jako nauka o człowieku, Warszawa 1967.
Skorny Z., Mechanizmy regulacyjne ludzkiego zachowania się, Warszawa 1989

Opracowała Małgorzata Godlewska